Restauratie windmolen “De Victor” Someren het verhaal van de deelbare roeden.

Een van de zaken die tijdens de grote restauratie in 2015 aangepakt werden was het vervangen van de wieken van de molen omdat na inspectie bleek dat deze niet meer te restaureren waren.
Bij het vervaardigen van de nieuwe roeden werd gekozen om de laatste richtlijnen van de Rijksdienst van Monumentenzorg te volgen en nieuwe deelbare roeden te maken.
Het voordeel hiervan was dat de roeden volledig verzinkt in Nederland kunnen worden en dat ze inclusief de volledige ophekking gestoken konden worden.
Ook het transport werd door de halve wieken aanzienlijk makkelijker.

Na het verzinken zijn de roeden naar de werkplaats van Adriaens in Weert vervoerd, daar is het hekwerk passend gemaakt en vervolgens is alles weer uit elkaar genomen om de het houtwerk, Russisch lariks, te laten impregneren. Hierna zijn de roeden wederom opnieuw opgehekt en geschilderd. Door de houtkeuze hoefden de hekstokken en heklatten niet geschilderd te worden.

Het steken van de roeden vond onder grote belangstelling plaats op 21 oktober 2015. Het was wel een merkwaardig gezicht om de roeden volledig opgehekt op de straat voor het huis te zien liggen, maar dat gaf iedereen heel mooi de kans om deze van heel dichtbij te kunnen bekijken en te bespreken.

De hijskraan stak eerst het onderste end van onderen in de askop en zover naar boven gestoken dat de gaten waardoor de bouten moesten worden geplaatst boven de askop uitkwamen. Het onderste end werd op de belt opgestopt met blokken hout zodat het niet naar beneden zou zakken. Ook werden nog diverse stroppen aangebracht. Daarna werd het bovenste end geplaatst en kon begonnen worden met het aandraaien van de achttien bouten die de flens tegen elkaar moest houden.

Omdat er weinig ruimte was om een slag te kunnen maken nam dat per roede ruim een uur in beslag. In de askop verdween de koppeling uit het zicht en zijn de roeden een geheel geworden.

Rond vier uur was de hele operatie klaar en stond windmolen “De Victor” na een lange dag noeste arbeid weer met een compleet gevlucht te wachten op goede wind.

Probleem met deelbare roeden

Het probleem met de deelbare molenroeden waarin in het vorige nummer melding van werd gedaan treft ook windmolen “De Victor”. Omdat er afgesproken was met de rijksdienst en de gemeente mediastilte te houden kon ik daar toen echter niets over mededelen.

Wat is nu het geval.

Er waren bij twee molens geconstateerd dat de bouten in de verbinding waarmee de beide roede-helften aan elkaar gezet zijn door vermoeiing zijn gebroken. Verder onderzoek, onder andere door TNO Delft, heeft aangetoond dat een verbinding die op deze wijze belast wordt niet kan voldoen aan de vereiste levensduur. Het probleem zit hem met name in de flensverbinding die niet zwaar genoeg is uitgevoerd waardoor deze bij iedere omwenteling van het wiekenkruis vervormd en vooral de bouten op de hoeken zwaar overbelasten. De deelbare roeden gedragen zich blijkbaar niet als een geheel, maar scharnieren op de wang van de askop waar ze opgelegd zijn.

Op 3 maart 2017 is daarom een dwingend advies gegeven om de molens niet meer te laten draaien en de Rijksdienst heeft intussen bijeenkomsten georganiseerd op 7 april 2017 en 2 juni 2017 waarbij de moleneigenaren en molenaars bijgepraat werden. In de eerste bijeenkomst zijn enkele herstelopties voorgesteld, zoals het aanbrengen van extra verstevigingen op de flensplaten met langere bouten die meer rek op zouden kunnen vangen.

Uiteindelijk zijn er maar twee mogelijkheden overgebleven die voldoende waarborg geeft voor de levensduur van de roeden. Deze mogelijkheden zijn, een volledig nieuw gevlucht maken met roeden uit een stuk of de huidige deelbare roeden voorzien van een nieuw volledig gelast middenstuk waardoor ook deze roeden uit een stuk gaan bestaan.

Beide mogelijkheden hebben hun voordelen en nadelen. Volledig nieuwe roeden kunnen niet verzinkt worden omdat de zinkbaden hiervoor niet groot genoeg zijns. Doordat er altijd afwijkingen zijn in de maatvoering is dan het hekwerk niet herbruikbaar. Voordeel zou zijn dat het uitnemen van de huidige roeden en het steken van de nieuwe roeden op een dag kan gebeuren.

Als de huidige deelbare roeden voorzien worden van een nieuw middenstuk dan kan het hekwerk hergebruikt worden, bij “de Victor” is alles gemonteerd met slotbouten en moeren. Het nieuwe middenstuk moet dusdanig zijn gemaakt dat de nieuwe lassen minstens 30 cm voorbij de huidige lassen komen te liggen omdat bij het lassen het materiaal altijd een veranderende eigenschap krijgt. Dat betekent dat dit stuk ongeveer 3,5 meter wordt.

Het nieuwe middenstuk zou ook nog verzinkt kunnen worden voordat het tussen de beide roedehelften gelast wordt waardoor er in de askop een goed geconserveerd stuk komt zitten. Nadeel is dat er tweemaal een grote kraan moet komen met bijkomende kosten en overlast voor de buurt, maar dat weegt niet op tegen de besparingen die gerealiseerd worden door het hergebruik van het hekwerk en de roeden.

De geschatte kosten voor alle getroffen molens is door de rijksdienst geschat op 3 miljoen Euro en hierop heeft de minister aangegeven dat zij in zal staan voor het herstel. Op dit moment is iedere eigenaar samen met de molenmaker bezig om offertes op te stellen en de molenaars kunnen niets anders doen dan af te wachten wanneer na goedkeuring door de Rijksdienst van het reparatieplan de molenmaker tijd vrij kan maken voor zijn molen.

Tijdens de bijeenkomst op 2 juni 2017 is door Leo Endendijk van de Hollandsche Molen geopperd om voorrang te geven aan de molens die nu ernstig in hun bedrijfsvoering te kort gedaan zijn. In totaal gaat het om 84 roeden bij 47 molens dus het zal voor de molenmakers een hele klus worden om dit in te plannen tussen hun reeds lopende andere opdrachten. En het probleem met de deelbare roeden is intussen grensoverschrijdend geworden, ook België en Duitsland krijgen hun deel mee.

Net voor kerstmis 2017 zijn de roeden uitgenomen en tot 1 mei 2018 hebben de bezoekers en belangstellenden naar onderstaand plaatje moeten kijken.

In de lasserij van het bedrijf Verdonkschot Service is begin maart 2018 begonnen met het uitslijpen van de huidige middenstukken met de boutverbindingen en wordt een nieuw middenstuk gemaakt.

Over Verdonkschot Service; Sinds november 2007 is in het Limburgse landschap langs de Maas in Maasbracht het bedrijf Verdonkschot Service te vinden.
Dit bedrijf is eigendom van Jos Verdonkschot en zijn zoon Gijs. Samen richten zij zich voornamelijk op speciale staalconstructies. De carrière van Jos Verdonkschot begon bij de familie Derckx te Beegden, welke familie in de molenwereld goed bekend is vanwege de molenroeden. (Derckxroeden).

Het nieuwe middenstuk is passend gemaakt zonder het daadwerkelijk met de roede-enden te verbinden zodat het er even tussenuit genomen kan worden om het te laten verzinken.

Daarna wordt het nieuwe middenstuk tussen de roede-enden gelast zodat er wederom roeden ontstaan uit een geheel. Dat lassen is een heel precies en temperatuurgevoelig werkje omdat er na het afkoelen geen spanningen in het materiaal mogen achterblijven. Lloyd’s Register Inspection Services is ingeschakeld om het proces te beoordelen en garantie af te geven op de laskwaliteit.